Wybudowana w latach 70. XIX wieku okazała Villa Zanders stoi wśród wysokich drzew, w cichym historycznym centrum niewielkiego miasta Bergisch Gladbach, około 20 km od wielkiej, hałaśliwej i tętniącej życiem Kolonii. Budynek postawiła wdowa po przemysłowcu Carlu Richardzie Zandersie – Maria Zanders. Po śmierci męża przejęła rodzinną papiernię. Maria zasłynęła jako mecenaska kultury, w Villi prowadziła salon, który gościł wybitnych artystów i osobistości świata kultury i nauki. Jej portret do dziś można oglądać we wnętrzu obecnego muzeum. Pierwsze wystawy w Villi Zanders zaczęto organizować jednak znacznie później, bo w 1974 roku, gdy sam budynek już od kilku lat należał do miasta.
Po gruntownym remoncie, na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, muzeum otrzymało obecny, jakże imponujący kształt. Trzy kondygnacje dla sztuki, czyli około 1500 metrów kwadratowych znakomitej przestrzeni wystawienniczej i nowoczesnych biur. A wszystko w budynku, mieście i regionie kojarzonym z rozwiniętym przemysłem papierniczym, nie dziwi więc wąska, zdawać by się mogło, specjalizacja Kunstmuseum Villa Zanders. Prezentuje ono sztukę papieru, czyli dzieła z papieru lub na papierze. Dotyczy to wystaw czasowych jak i samej rozbudowanej kolekcji, na którą składają się setki prac. Okazuje się jednak, że delikatne tworzywo nie przesądza o kształcie dzieł. Są wśród nich oczywiście rysunki, odbitki graficzne, fotografie, akwarele, kolaże, ale również przestrzenne obiekty o zaskakujących formach i nierzadko też rozmiarach. Działa tu również Artothek – wypożyczalnia dzieł sztuki, z której, za drobną opłatą, można wypożyczyć odbitki graficzne (nie reprodukcje) do domu lub biura (!). Organizowane są warsztaty dla dzieci, zaprasza się artystów do tworzenia śmiałych prac site specific, które zupełnie odmieniają przestrzeń. Odbywa się tutaj po kilka wystaw równocześnie, magazyny są pełne dzieł sztuki, a nad całością czuwa historyczka sztuki – dr Petra Oelschlägel, dyrektorka muzeum i współkuratorka poznańskiej wystawy.
Międzynarodowa kolekcja Villi Zanders jest prawdziwie imponująca, wiele większych ośrodków mogłoby pozazdrościć takich zbiorów. Wśród znakomitych nazwisk można znaleźć: Johna Cage’a (praca pokazywana w Poznaniu), Christo, Wolfa Vostella, Roberta Rauschenberga i wielu, wielu innych. Nie brak też twórców polskich, spośród których dwóch prezentujemy w Arsenale – Henryka Stażewskiego i Ryszarda Waśko. Kolekcja ma przypominać o 400-letniej tradycji miasta jako miejsca produkcji papieru.
Prace na poznańską wystawę wybrane zostały według przynależności do dwóch opozycyjnych kategorii – porządku i chaosu. Regularne, precyzyjne i wyciszone dzieła, które można postrzegać jako swego rodzaju materializację idei porządku, przeciwstawione zostają postrzępionemu „bałaganowi” dartych kartek, celowo uszkadzanych kawałków papieru, kontrolowanej destrukcji i zamierzonemu nadmiarowi. Żywioł chaosu kontra spokojna precyzja, hałas wobec ciszy…
Do prezentacji małego, ale niezwykle interesującego wycinka kolekcji dołączyli dwaj artyści związani ze środowiskiem kulturalnym Bergisch Gladbach, należący zresztą do grona przyjaciół i współpracowników tej instytucji – Andreas My i Michael Wittassek. Andreas tworzy z drobno ciętych pasków kartonu duże obiekty o wybujałych, organicznych kształtach. Tworzywo znajduje m.in. na zapleczu sklepów, bowiem kolorowy karton pochodzi ze zbiorczych opakowań słodyczy, chemii gospodarczej itp. Michael zajmuje się fotografią, ale też teorią percepcji. Jego rzeźby powstają z papieru fotograficznego, przez co przypominają przestrzenne fotografie, na których jednak na próżno by szukać wizerunków osób czy sprzętów. Te dwie różne osobowości artystyczne uzupełniają pokaz kolekcji o aktualne działania z medium, jakim jest papier. Andreas My przedstawia nową pracę, a Michael Wittassek zdecydował się wykonać swoją papierową rzeźbę na miejscu, w galerii.
Papier, choć jest tworzywem pospolitym, daje artystom zaskakująco duże możliwości. Kolekcja Villi Zanders ten ogromny potencjał dobitnie potwierdza.
Bogna Błażewicz
Specjalne podziękowania dla Susanne Bonenkamp, Specjalistki do Spraw Kultury w Radzie Regionu Rheinisch-Bergischer Kreis, za zaangażowanie, opiekę nad projektem, życzliwość i pomoc oraz nieustającą dobrą energię.
Poznańska wystawa wpisuje się w cykl szeroko zakrojonych działań kulturalnych w ramach FORUM OSTWEST – Kulturbegegnungen mit Polen (Kulturalne spotkania z Polską), zainicjowanego przez Susanne Bonenkamp i organizowanego od 1992 roku w Rheinisch-Bergischer Kreis w Nadrenii Północnej-Westfalii. W 2017 roku odbyła się XII jego edycja. Więcej na: www.forum-ostwest.de
Porządek i chaos
Hartmut Bohm, John Cage, Liliane Csuka, Leo Erb, Tibor Gayor, John Gerard, Herman Glockner, Dietrich Helms, Oskar Holweck, Wolf Kahlen, Jack Leiner, Antonio Scaccabarozzi, Fanny Schoening, Henryk Stażewski, Jan Voss, Ryszard Waśko oraz Andreas My i Michael Wittassek
kuratorki: Bogna Błażewicz, Petra Oelschlägel, Dorota Tarnowska-Urbanik
oprowadzanie kuratorskie: 21.06.2018, godz. 17.00
fot. – John Cage, Eninka 3, 1986, fot. Michael Wittassek
