Globalna spektakularyzacja bólu i cierpienia potwierdza fizyczną i emocjonalną przepaść pomiędzy tymi, którzy patrzą a tymi, którzy cierpią: ciałami, zdesperowanymi twarzami, nadmuchanymi pontonami, szarymi plażami, kamizelkami ratunkowymi, miastami z namiotów. Obrazy te przyczyniają się do wizualnego uprzedmiotowienia kategorii „uchodźców” w języku cywilizacji zachodniej, konsekwentnie utrwalając ich percepcję jako odmiennej grupy ludzkich istot.
W 2016 roku szwajcarski artysta Andrea Marioni spędził dziewięć miesięcy, podróżując dookoła Europy, w tym dwa w Grecji, gdzie odwiedził kilka obozów dla uchodźców, przez moment żyjąc i pracując w niektórych z nich. Powodów dla tych podróży było wiele, niewytłumaczalnych i niewyraźnych, jak to zwykle bywa w takich przypadkach. Czy jednak naprawdę ma znaczenie to, co powoduje kimś, kto zadaje sobie pytania o swoją współczesność, chcąc zobaczyć na żywo sytuację wcześniej znaną jedynie ze zdjęć? Kimś, kto poszukuje bezpośredniego doświadczenia tej sytuacji? To, co ma znaczenie, dotyczy przekazania tego doświadczenia innym.
Przybywając do Eko niemalże przez przypadek, wynikający z konieczności napełnienia baku auta, Marioni musiał oduczyć się bycia tym, kim był. Stopniowo pozwolił napełniać siebie przez napotykane głosy i wizerunki życia. Eko-obóz czy też Eko-stacja w Polykastro koło Idomeni, była niezależnym, oddolnie zorganizowanym obozem dla uchodźców, prowadzonym przez grupę międzynarodowych wolontariuszy przy niewielkim wsparciu międzynarodowych NGO. Marioni stał się jednym z nich, jako pracownik Eko-kuchni, każdego dnia oferującej skromne posiłki mieszkańcom i mieszkankom obozu. Eko i jego załoga, uchodźcy lub nie, „skolonizowali” sposób postrzegania i odczuwania Marioniego, jego świadomość siebie i świata. Tytuł wystawy, EKONIZATION: Hello My Friend to połączenie słów „Eko” i „kolonizacji”; kolonizacji, która działała nie tylko na osobistym poziomie, ale również odnosi się do specyficznego poczucia życia, wydobywającego antropologiczne aspekty egzystencji społeczności takich jak Eko, do których odnosi się fraza: Hello my friend.
Andrea Marioni zaprasza nas, abyśmy dali się „skolonizować” poprzez obiekty i odniesienia zaczerpnięte z rzeczywistości, zachęcając każdego i każdą do poszukiwania własnej narracji. Poprzez instalacje, rzeźby, znalezione relikty, fragmenty, które łączą się z obozową rzeczywistością, lecz nie stanowią jej prawdziwej rekonstrukcji, Marioni pracuje bezpośrednio z przestrzenią wystawy, która staje się przestrzenią pamięci i retrospekcji. Poprzez różne elementy, jak: drewniane figurki, koce UNHCR, kubki NGO w Eko, kwiaty, które Marioni otrzymał od dzieci, aranżacja wnętrza i zewnętrza galerii działa jak scena w skali 1:1, na której odwiedzający będą mogli tworzyć własne narracje. Siła pracy Marioniego tkwi w jej usytuowaniu na cienkiej granicy pomiędzy tym, „co było”, „co trwa” i „co mogłoby być”; przemierzając wystawę, doświadczamy jednocześnie wielu temporalności i przestrzeni. Po pierwsze, dlatego że każda próba prawdziwego udokumentowania rzeczywistości, której artysta doświadczył w Eko, może okazać się daremna, gdyż to, co było, istniało tylko tam i wtedy, a świadek wydarzenia nigdy nie jest w pełni wiarygodny. Po drugie, tamtejsza rzeczywistość mogła zaistnieć w innym miejscu, angażując innych ludzi, wydarzając się w innych czasach, gdyż wojny, migracje, obozy dla uchodźców są niestety częścią globalnej historii ludzkości. Wreszcie, nie ma gwarancji, że rzeczywistość Eko-obozu nie powtórzy się w przyszłości w Grecji lub gdziekolwiek indziej na świecie. Z tego powodu Eko posiada uniwersalną naturę, która jest aczasowa oraz aprzestrzenna. To również z tych względów wystawa EKONIZATION: Hello My Friend odrzuca stereotypowe estetyki powiązane z wyobrażeniem obozu dla uchodźców, zaprzeczając jakimkolwiek dokumentalnym aspektom przeżytych faktów.
Wystawa jest częścią projektu w formie trylogii, który artysta zrealizował w 2017 roku, włącznie z pokazami Ufamy kołom (In Wheels We Trust, Die Diele, Zurich, kwiecień 2017) i Społeczność Ryb (Fish Society, Local-Int, Bienne/Biel, marzec 2017), trzema „antropologicznymi” wystawami: EKONIZATION: Hello My Friend na temat idei społeczności, Ufamy kołom eksplorującej religijność i wiarę oraz Społeczność Ryb na temat ekonomii przetrwania. Zaprezentowana po raz pierwszy w la rada, w Locarno, w styczniu 2017 roku, EKONIZATION: Hello My Friend po raz pierwszy podróżuje poza Szwajcarię, do Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu, będąc zarazem pierwszą wystawą indywidualną artysty poza szwajcarskimi granicami. Warto również wspomnieć, że na Eko projekt składa się także seria performansów oraz czasowych instalacji podczas festiwali i wystaw zbiorowych, takich jak Ekonizacja: dziennik z Eko (Ekonization: Diary from Eko), Ekonizacja: szalone wakacje (Ekonization: Crazy Holidays), oraz Ekonizacja: t-shirty (Ekonization: T-shirts). Podczas performansu Ekonizacja: dziennik z Eko, jaki odbył się w Spazio ELLE, w Locarno, w sierpniu 2018 roku, artysta czytał głośno dziennik, który napisał podczas pobytu w Grecji, zarazem dając sobie wytatuować logo stacji benzynowej Eko metodą handpoke (starsza, wolniejsza i bardziej bolesna technika, niewymagająca użycia mechanicznych igieł). Ostatni Eko-rozdział, Ekonizacja: t-shirty, to seria fotografii przedstawiających t-shirty ludzi żyjących w Eko-obozie. Ujęte w ramy zbliżenia napisów odnoszą się do różnych tekstów, od ironicznych cytatów do nazw zespołów rockowych czy motywujących haseł. Jest to dziwny zbiór sloganów noszonych przez mieszkańców Eko, w większości przypadków nieświadomych tego co oznaczają. Artysta uzyskał efekt zakłócenia pomiędzy sentencją przedstawioną na t-shircie a sytuacją, w której wykonane zostały fotografie. Ekonizacja: t-shirty została wytypowana do Prix Photoforum 2018, corocznej nagrody ustanowionej dwadzieścia sześć lat temu przez Photoforum PasquArt Bienne/Biel, promującej młodych artystów mieszkających w Szwajcarii pracujących z medium fotografii. Projekt Marioniego pokazany został na związanej z tą nagrodą wystawie w grudniu 2018 roku, wraz z czternastoma pozostałymi projektami kandydatów wytypowanych ze stu trzydziestu zgłoszeń.
W trakcie pobytu w Eko, Marioni był pod silnym wrażeniem t-shirtów noszonych przez ludzi, lecz także ich widzialnej obecności w całym obozie – chociażby poprzez ich użycie jako plastycznego materiału do budowania lin oraz podwieszanych konstrukcji. To wyjaśnia, dlaczego na wystawie EKONIZACION: Hello My Friend w przestrzeni galerii obok obiektów-artefaktów znalezionych w Eko wiszą również t-shirty.
Poprzez projekt Eko, Andrea Marioni stara się z szacunkiem oddać ciało i głos tym, których godność jest wciąż podważana, i których świat nie traktuje po partnersku. Zadaje pytania sobie i nam o zasadność akcji humanitarnych oraz rolę artysty mierzącego się z tragedią. Marioni zabiera nas w podróż do wnętrza nas samych, po drodze badając nasze relacje z Innym.
Elisa Rusca
Otwarciu wystawy towarzyszyć będzie publikacja Eko Diaries (Eko dzienników), dostępnych w księgarni Arsenału w trakcie jej trwania.
Projekt został zrealizowany przy wsparciu The Swiss Arts Council – Pro Helvetia.
Andrea Marioni (ur. w 1986 r.) – absolwent HEAD – Haute Ecole d’Art et Design, Geneva, 2013. Od tego czasu prezentuje performansy, fotografie oraz instalacje w różnych publicznych instytucjach w Szwajcarii. Na swoim koncie ma liczne muzyczne współprace i radiowe publikacje. Był rezydentem w Warszawie i Brukseli. Był asystentem Dory Garcia podczas Documenta 13 w Kassel, gdzie pokazała pracę Die Klau Mich Show. Od 2017 roku kieruje projektem Visarte espace libre (wolna przestrzeń) w Bienne/Biel.
Elisa Rusca jest kuratorką i pisarką kursującą między Berlinem, Londynem i Warszawą.
