Czy i jaka sztuka publiczna potrzebna jest miastom?
Pamięć miejska i projektowanie inkluzywne

Dr Martin Zebracki
Adiunkt, katedra Krytycznej Geografii Człowieka na Uniwersytecie w Leeds, Wlk. Brytania

wykład w języku angielskim

Odnosząc się do aktualnej debaty o zapotrzebowaniu na sztukę publiczną, szczególnie komemoratywną, w przestrzeni miejskiej, wykład przedstawia krytyczne podejście do relacji pomiędzy pamięcią miejską i inkluzywnym projektowaniem. Ten sugestywny rodzaj sztuki publicznej jest szeroko obecny w miejskiej przestrzeni publicznej. Sztuka komemoratywna obejmuje obiekty, np. ustawione na stałe rzeźby oraz działania, np. marsze, performanse i instalacje tymczasowe. Posiadają one szczególne znaczenie dla upamiętniania wydarzeń, miejsc, osób i narracji, które mają wpływ na miasta i ich mieszkańców. Promocja miast wykorzystuje często miejsca pamięci w celu zapoznania odwiedzających z miastem.

Prelekcja podnosi kluczowy argument, że miastom potrzeba wielu różnorodnych przejawów sztuki publicznej w celu zapewnienia inkluzywności pamięci miejskiej oraz po to, by opowiadać różne wersje dotyczące miasta, jego mieszkańców i jego społecznie istotnych miejsc. Takie różne wersje są zazwyczaj bardzo pożądane, choć w pewnych przypadkach mogą stać się niemile widziane, czy nawet „dewiacyjne” z punktu widzenia władzy. Różnorodność sztuki publicznej powinna przejawiać się m.in. poprzez praktyki oficjalne i oddolne, stałe i tymczasowe dzieła sztuki, czy wreszcie centralne i peryferyjne miejsca społecznego zaangażowania. Różnorodność ta przejawia się także w przekraczaniu przez pomniki swoich ról upamiętnienia i celebracji, bycie symbolami kontestacji, a także w ich strategicznym wykorzystaniu miejsc pamięci – w dobrej i złej wierze – co może mieć charakter estetyczny i polityczny.

Miejsca pamięci i upamiętnianie są istotne, jeśli wziąć pod uwagę ich potencjał w zakresie tworzenia przestrzeni dla różnorodności społecznej i całego spektrum lokalnych narracji, w tym historycznie zmarginalizowanych. Ich znaczenie może jednak z czasem ulegać zmianie wraz ze zmieniającymi się systemami władzy i (napiętymi) relacjami w społeczności danego miasta. Dla przykładu, projektowanie powojennych miast tradycyjnie szło w parze z materialnymi przejawami twórczości artystycznej, przywołującej wybrane epizody z historii wojny i oddającej cześć konkretnym jej ofiarom. Takie miejsca pamięci często znajdują się w centralnych punktach miasta i zawierają sugestywne, oczywiste elementy autorytatywnej władzy. Niektóre takie pomniki wytrzymały próbę czasu, inne spotykają się z czystą obojętnością, a jeszcze inne są poddawane radykalnym, wysoce upolitycznionym procesom kontr-pamięci, czego przykładem jest niedawna, kontrowersyjna akcja obalania pomników przedstawicieli Konfederacji w Stanach Zjednoczonych, które stały się symbolem białej supremacji

Wykład wyjaśnia ponadto istotną rolę zamówień na komemoratywne dzieła i działania artystyczne, komunikacji i współtworzenia dla zapewnienia integracyjnej praktyki miejskiej sztuki publicznej. Postmodernistyczna, nonkonformistyczna sztuka publiczna przesunęła na niezliczone sposoby granice języka wizualnego i nacjonalistycznych kodeksów tradycyjnych, monumentalnych pomników, jak również konwencjonalnych ról pamięci w mieście. O ile głęboko zakorzenione znaczenia dzieł sztuki nonkonformistycznej mogą być oczywiste dla zamawiających i dla samych artystów, niekoniecznie muszą być one zrozumiałe dla wszystkich członków społeczności. Z drugiej strony, nieformalne, spontaniczne praktyki twórcze, takie jak miejskie graffiti, wnoszą alternatywne przesłania i wplatają miejsca pamięci w tkankę miejską, z czego mogą korzystać ci, którzy do tej pory byli pomijani przy formalnych zamówieniach na tego typu dzieła.

W związku z tym, wykład, adresowany do przedstawicieli zarządów miast, projektantów, artystów i osób innych, pokrewnych zawodów, przedstawia teoretyczne i praktyczne wskazówki do przemyślenia, odnoszące się do kwestii zamówień na sztukę publiczną. Dotykają one fundamentalnych problemów związanych z demokracją, koncentrując się wokół autonomii, cenzury, wolności słowa i upodmiotowienia.

dr Martin Zebracki jest adiunktem w katedrze Krytycznej Geografii Człowieka na Uniwersytecie w Leeds, Wlk. Brytania. Autor licznych publikacji dotyczących bliskich relacji geografii sztuki publicznej, seksualności, obywatelskości, kultury cyfrowej oraz procesów społecznej inkluzji i wykluczenia w czasopismach naukowych takich jak Progress in Human Geography, Urban Studies czy Social & Cultural Geography. Redaktor Public Art Encounters: Art, Space and Identity (z Joni M. Palmer; Routledge, 2017) oraz The Everyday Practice of Public Art: Art, Space, and Social Inclusion (z Cameron Cartiere; Routledge, 2016). Obecnie przygotowuje monografię poświęconą sztuce publicznej mediatyzowanej przez media cyfrowe (monografię opublikuje wydawnictwo Routledge). Zebracki jest członkiem komitetu redakcyjnego Public Art Dialogue.

Zeichnung, Maruša Sagadin – B-Girls, Go!:

von: Maruša Sagadin / KÖR GmbH, 2018

Fotos, Maruša Sagadin – B-Girls, Go!:

von: Ulrich Dertschei / KÖR GmbH, 2018