Choroba to praktyka, nie metafora; to codzienne przyjmowanie tabletki antyretrowirusowej i niecodzienna chemioterapia, to rehabilitacja ręki z obrzękiem limfatycznym w klubie wioślarskim Tryton. To jednak, przede wszystkim, solidarność dająca siłę i bezwzględna krytyka społeczeństwa opartego na micie samowystarczalnej jednostki. Kreatywność choroby nie przejawia się twórczą gorączką i erupcją geniuszu. Amazonki udowadniają, że tworzenie możliwych do zamieszkiwania światów to całkiem zwyczajna sprawa. Można zacząć od wspólnej porannej gimnastyki, a po południu na ulicach zamanifestować solidarność, maszerując po swoje prawa.
Ruchy pacjenckie uczą nas tego, że prawo stanowione w oderwaniu od chorobowych realiów pozostaje protezą nakładaną na społeczeństwo w celu trzymania nad nim kontroli. O tym, co istotne, dyskutuje się w poczekalniach i korytarzach SOR-u, w kolejkach po zasiłki. Chorzy są awangardą radykalnej demokracji, gdyż w słabości najwyraźniej widać systemowe wykluczenia.
Zmieniamy algorytmy, odwracamy zasady. Zarządzamy chorobowe dla wszystkich! W abstrakcyjnym społeczeństwie na szczycie indeksu wzrostu przypominamy o materii, która nie podlega spekulacji. Domagamy się miejsca dla realności ciała. Wystawą Kreatywne Stany Chorobowe: AIDS, HIV, RAK rzucamy urok na rzeczywistość, w której nie przewidziano na nie miejsca, w szczególności na to seropozytywne, po mastektomii, z odróżniającymi się od normy sprawnościami, z zależnościami, z bólami, atakami paniki, stanami zapalnymi. Wychodzimy z założenia, że choroba jest tym, co realne, a problemy pacjentów są społecznymi wyzwaniami, z którymi musimy sobie wspólnie radzić. To zdrowie jest fikcją, niemożliwym do osiągnięcia ideałem. Potrzeba nam normalizacji i uspołecznienia choroby, bo zdrowie umarło. A może nigdy go nie było?
Po raz pierwszy prezentujemy sztukę artystów, którzy żyją z HIV. Jest to zatem ekspozycja ujawniająca i przełamująca tabu niewidoczności oraz sytuująca seropozytywność w kontekście raka piersi. Ten kontekst ma doprowadzić do normalizacji życia z HIV, tak aby, jak obecnie choroba nowotworowa, przestało być stygmatyzujące. Amazonki stały się bohaterkami współczesności. Chcielibyśmy, aby w podobnej humanistycznej, a jednocześnie do pewnego stopnia heroicznej perspektywie codzienności spojrzeć na osoby, które doświadczają życia z HIV.
Prezentowani na wystawie artyści: Piotr Nathan, Bartek Arobal Kociemba i Szymon Adamczak odnosząc się do swoich osobistych doświadczeń, pozwalają dostrzec zmianę w rzeczywistości HIV w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat: od epidemii AIDS i żniw śmierci lat 80. i 90. XX w., przez traumę funkcjonowania w ramach opresyjnej służby zdrowia, stygmatyzacji społecznej i autostygmatyzacji po moment, kiedy właściwie leczone zakażenie HIV staje się jedynie pozbawioną objawów chorobą przewlekłą i zarazem źródłem praktyki artystycznej. Wszyscy trzej artyści mieszkają na stałe poza Polską, co okazuje się warunkiem koniecznym, by jawnie mówić o zakażeniu HIV w polskim świecie sztuki.
Niemiecki artysta polskiego pochodzenia Piotr Nathan wspólnie z uczniami i uczennicami Liceum Plastycznego w Poznaniu wykonuje fotograficzno-malarski mural. Z jednej strony poprzez fotografie berlińskich nagrobków upamiętnia swoich przyjaciół, osoby, które zmarły w wyniku epidemii, z drugiej, poprzez zdjęcie z berlińskiego metra, odwołuje się do bardziej optymistycznej współczesnej perspektywy. Bartek Arobal Kociemba, jeden z najlepszych polskich artystów zajmujących się rysunkiem, specjalnie na wystawę przygotowuje instalację, w której bada jedyne widoczne ślady kilkunastoletniej obecności wirusa zapisane w jego ciele – ślady cudzych wyobrażeń, społecznej stygmatyzacji oraz drogi od wstydu do samouprawomocnienia. Z kolei Szymon Adamczak, pochodzący z Poznania artysta teatralny, w wideo Sugar for the Pill pierwszy raz zażywa tabletkę leku antyretrowirusowego, co będzie powtarzać codziennie o tej samej godzinie prawdopodobnie do końca życia. Oprawę dla filmu stanowią elementy scenografii przygotowanej przez Pawła Szuberta do przedstawienia An Ongoing Song, autobiograficznej pracy zrealizowanej przez Adamczaka w ramach programu DAS Theatre w Amsterdamie. Artysta specjalnie na wystawę przygotował także publikację, w której wraz z zaproszonymi autorami i autorkami bada społeczne, kulturowe i artystyczne dziedzictwo związane z tematyką HIV/AIDS w Polsce. Nie zapominamy również o prekursorskiej ekspozycji na gruncie polskim, czyli Ja i AIDS z 1996 roku, której opracowana dokumentacja zamyka tę część wystawy.
Prezentowane są również materiały poświęcone heroicznej działalności polskich grup aktywistów i aktywistek, przede wszystkim Społecznemu Komitetowi ds. AIDS, Zjednoczeniu Pozytywni w Tęczy i Stowarzyszeniu Sieć Plus oraz kampanie społeczne: HIVokryzja i Niewykrywalni. Szeroki wybór treści edukacyjnych będzie odpowiadał aktualnym strategiom profilaktyki HIV opartym na trzech filarach: prezerwatywie, N=N, czyli niezakaźności osób zakażonych o niewykrywalnej wiremii oraz profilaktyce przedekspozycyjnej (PrEP). Odkąd oczekiwana długość życia osób żyjących z HIV i stosujących terapię antyretrowirusową jest taka sama lub większa niż ogółu (ze względu na regularne badania lekarskie) i odkąd udowodniono (PARTNER 2, 2018), że przy niewykrywalnej wiremii nie ma możliwości zakażenia wirusem podczas stosunku seksualnego czy przez kontakt z krwią, zasadniczym problemem, poza powszechnością badań i dostępnością bezpłatnego leczenia, pozostaje emancypacja osób żyjących z HIV i przeciwdziałanie ich stygmatyzacji.
W części poświęconej Amazonkom bazujemy na materiałach z archiwum trzech stowarzyszeń: Stowarzyszenia „Amazonki” Warszawa Centrum, Poznańskiego Towarzystwa „Amazonki” oraz Klubu Kobiet z Problemem Onkologicznym w Łomży. Prezentujemy bogatą, ponad ćwierćwieczną działalność klubów, z naciskiem na ich zaangażowanie polityczne, społeczne i strategie wspólnototwórcze. Udostępniamy zdjęcia archiwalne, notatki, publikacje, biuletyny oraz osobiste artefakty. Amazonki to największy ruch pacjencki w Polsce, skupiający ok. 25.000 członkiń. Doceniając fenomen Amazonek, chcielibyśmy jednocześnie, aby ich skuteczność i rozpoznawalność stała się przykładem dla innych organizacji wciąż walczących o uznanie i widoczność, jak tych zajmujących się wirusem HPV, HIV, AIDS, rakiem prostaty i stomią.
Część badawcza wystawy rozszerzona jest o osobiste wypowiedzi artystek, dla których choroba jest praktyką. Dobrawa Borkała poprzez oddech, dźwięk i zapach przekaże odbiorcom uczucia niepokoju i alienacji, których doświadcza ciało w zetknięciu z autorytetem medycyny i technologii. Dla medycyny choroba jest problemem, który trzeba wyeliminować, dla artystki ten podział nie jest oczywisty, ważne jest za to holistyczne podejście do ciała i sygnałów jakie wysyła. Jaśmina Wójcik w swoim wideo pt. Mastektomia przekazuje historie kobiet po operacji odjęcia piersi. Narratorki pokazane są bez twarzy, mówią poprzez swoje blizny. Nie ukrywają ich pod protezami, nie są tu po to, aby zapewnić widzom przyjemność wzrokową. W towarzyszącej wideo rysunkowej Księdze Śmierci artystka przedstawia zapis czasu choroby bliskiej osoby, jej leczenia, zabiegów szpitalnych, aż po śmierć i sposoby (nie)radzenia sobie z jej akceptacją. Autorka podkreśla tu społeczny aspekt choroby na przekór medycznej indywidualizacji. Vala T. Foltyn w swoim ołtarzu przypomina o wsparciu emocjonalnym, którego udzielamy i którego potrzebujemy jako istoty społeczne. Bez niego niemożliwe jest budowanie więzi. Tutaj doświadczenie choroby staje się szansą na pogłębienie relacji.
W drugiej części wystawy zapewniamy przestrzeń do refleksji. Będzie można odpocząć, pozwalając wzrokowi swobodnie błądzić po organicznym ornamencie autorstwa Olgi Lewickiej, pokrywającym ściany środkowego pomieszczenia galerii. W tej samej przestrzeni udostępnione zostanie archiwum zgromadzone przez Ingę Zimprich z kolektywu Feminist Health Care Research Group z Berlina obejmujące dokumenty, listy, ulotki i materiały drukowane znalezione w kobiecych* księgarniach i wydawnictwach w zachodnich Niemczech; jak również cytaty z publikacji mówiące o wpływie ciała i choroby na proces pisania. Powstała biblioteka chorobowa, do indywidualnego dawkowania, zbierająca publikacje dotyczące aktywizmu pacjenckiego, podejścia indywidualnego i instytucjonalnego do choroby, patografie i opracowania naukowe. Materiały przekazane przez Ogólnopolską Organizację Kwiat Kobiecości, Stowarzyszenie Mężczyzn z Chorobami Prostaty „Gladiator” i Polskie Towarzystwo Stomijne Pol-ilko stanowią kontekst wizualny dla twórczości artystów i artystek. Ostatnie, najmniejsze pomieszczenie galerii zajmuje projekcja i animacje 3D autorstwa Barbory Kleinhamplovej pod wspólnym tytułem Sometimes They Almost Feel Happy. Wideo jest dokumentacją sesji jogi śmiechu dla pracowników korporacji. Jest ono gorzkim komentarzem do sprofesjonalizowanej współczesności, w której miejsce na (nie)kontrolowane emocje określają ścisłe i bezpieczne ramy godzinnej terapii.
Kreatywne Stany Chorobowe: AIDS, HIV, RAK to wystawa sztuki, a jednocześnie wystawa postulująca dostęp do wiedzy. Dlatego obok sztuki prezentujemy edukacyjne materiały wizualne o HIV i o AIDS, raku piersi i prostaty, o stomii i HPV. Pogłębiają one również terapeutyczny charakter ekspozycji, której towarzyszą spotkania i warsztaty. Arsenał staje się miejscem połączenia sztuki, edukacji i opieki, interdyscyplinarnie przełamując granice pomiędzy różnymi sferami troski o człowieka i środowisko, udowadniając stwierdzenie, że choroba nie jest sprawą prywatną, ale polityczną.
udział biorą: Amazonki, Szymon Adamczak, Dobrawa Borkała, Vala T. Foltyn, Barbora Kleinhamplova, Bartek Arobal Kociemba, Olga Lewicka, Piotr Macha, Iza Moczarna-Pasiek, Piotr Nathan, Jaśmina Wójcik, Inga Zimprich
grupa badawcza: Luiza Kempińska, Paweł Leszkowicz, Zofia nierodzińska, Jacek Zwierzyński
wsparcie: Federacja Stowarzyszeń Amazonki, Fundacja Edukacji Społecznej, Grupa Stonewall, Klub Kobiet z Problemem Onkologicznym w Łomży, Ogólnopolska Organizacja Kwiat Kobiecości, Pofam-Poznań, Polskie Towarzystwo Stomijne Pol-ilko, Poznańskie Centrum PrEP, Społeczny Komitet ds. AIDS, Stowarzyszenie „Amazonki” Warszawa Centrum, Stowarzyszenie Mężczyzn z Chorobami Prostaty „Gladiator”, Stowarzyszenie Sieć Plus, Zjednoczenie Pozytywni w Tęczy
partner: Goethe-Institut
oprowadzanie z udziałem artystek: 9.11.2019, g. 15:00
fot. I. Moczarna-Pasiek
