Kolekcja II została zapoczątkowana w 1990 roku, gdy nadzieja towarzysząca transformacji ustrojowej przeplatała się z niepewnością losu instytucji kultury i ich finansowej stabilności. Może nie był to moment najłatwiejszy, ale z pewnością inspirujący do podjęcia wyzwania, do zmiany. Galeria Arsenał w Białymstoku również przeszła wówczas coś w rodzaju transformacji systemu. Przewartościowaliśmy dotychczasową strategię i sposób pracy; może po raz pierwszy zadaliśmy sobie pytanie o cel, misję i to, jaką sztuką i w jaki sposób chcemy się zajmować.
Decyzja o Kolekcji II nie pojawiła się od razu – była wypadkową dwóch intuicji: pierwszej, zrodzonej z potrzeby zatrzymania tych świetnych prac, które prezentowaliśmy na wystawach, i drugiej, wynikającej z pewności, że nie da się stworzyć spójnej kolekcji przez dołączanie najnowszych zakupów do tego, co przez lata gromadziło BWA w Białymstoku.
Kolekcja II rosła i zmieniała się razem z galerią, w symbiozie z jej programem wystawienniczym, gromadząc znakomite dzieła najbardziej progresywnych i interesujących twórców, a jednocześnie pokazując obraz polskiego społeczeństwa i przemian, jakie w nim zachodzą, oraz próbując konfrontować ten obraz z przykładami z innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
Zanim powstał ministerialny program kultury „Znaki Czasu” (2005–2008), wspierający tworzenie regionalnych kolekcji sztuki współczesnej, dysponowaliśmy już zbiorem prac, na podstawie którego można było opowiedzieć o sztuce najnowszej w Polsce i jej najciekawszych zjawiskach. Piszący o nim krytycy zwracali uwagę na jego indywidualny charakter i wysoką reprezentatywność wobec tendencji w sztuce, ale też wobec twórczości artystów, których prace nabywaliśmy. Wówczas była to jedna z naprawdę nielicznych w Polsce kolekcji sztuki powstałej po 1990 roku. Uruchomienie środków ministerialnych na zakupy nowych obiektów pozwoliło zdynamizować jej rozwój. Dzieła sztuki będące dotychczas poza naszym zasięgiem stały się dostępne, rozszerzył się zbiór prac artystów z Europy Wschodniej. Istotny wpływ na kształt Kolekcji II miało również to, że była wielokrotnie „poddawana próbie” na wystawach problemowych w kraju i za granicą. Każda z tych prezentacji ujawniała braki w zbiorze i dawała impuls do dalszych zakupów, ale jednocześnie uświadamiała nam potencjał Kolekcji II i mnogość prezentowanych w niej narracji. Zatem mamy w zbiorach prace opowiadające o skutkach przemian systemowych, mierzące się z dziedzictwem komunizmu i analizujące mentalność polskiego społeczeństwa. Mamy wątki ekologiczne i antropologię rzeczy – rozważania nad światem przedmiotów i stosunkiem ludzi do nich. Mamy sztukę krytyczną i sztukę autoreferencyjną, odnoszącą się z jednej strony do statusu artysty i dzieła, a z drugiej do stanu krytyki artystycznej i problemów z cenzurą.
Realizując kolejne wystawy, odkrywamy nowe relacje między pracami, nowe ścieżki tematyczne. I, co wydaje się najcenniejsze, uświadamiamy sobie, jak bardzo sztuka pomaga w zrozumieniu rzeczywistości. Używamy jej do opowiedzenia o świecie, o sobie, o problemach, z którymi się mierzymy i które, tak jak dzieła sztuki w kolekcji, mimo upływu czasu nie przestają być aktualne.
Monika Szewczyk, kuratorka Kolekcji II
udział biorą: Hubert Czerepok, Veaceslav Druta, Zhanna Kadyrova, Diana Lelonek, Zbigniew Libera, Lada Nakonechna, Marina Naprushkina, Agnieszka Polska, Mykola Ridnyi, Monika Sosnowska, Piotr Uklański
kuratorka: Monika Szewczyk
