„(…) I wtedy ONA – Annette powie: <<…Istotą sztuki jest tajemnica…>>
<<…Prawdą sztuki jest tajemnica…>> – doda Isabelle”.
Ona – to francuska artystka Annette Messager, Ja – to polska artystka Izabella Gustowska. Na początku tej historii jest odnaleziona po latach w pracowni Izabelli Gustowskiej koperta z pracami Messager, które miały być pokazane na wystawie w poznańskiej Galerii ON. Do wystawy jednak nigdy nie doszło. Wprowadzony w 1981 roku w Polsce stan wojenny, wymuszone przez represyjne prawo zamknięcie galerii i wyprowadzenie jej magazynu pokrzyżowały te plany. Koperta zaginęła i odnalazła się dopiero teraz, domagając się dopowiedzenia tej historii i odnalezienia jej nowego zakończenia.
Dwie artystki, których twórczość bardzo intensywnie odcisnęła swój ślad w sztuce, nigdy się osobiście nie spotkały. Dzieli je pięć lat, Annette urodziła się w roku 1943, Izabella w 1948. Należą do tego samego pokolenia artystycznego, prawdopodobnie czytały te same książki, inspirowały je te same filmy, przeżywały te same wydarzenia – choć z perspektywy dwóch stron żelaznej kurtyny. Obydwie w swoich pracach łączyły, na własne odmienne sposoby, elementy fotografii, instalacji, rzeźby i tekstu. Ich twórczość jest głęboko zakorzeniona w tematach związanych z tożsamością, ciałem i pamięcią. Obie podejmują temat kobiecości – zarówno jako konstruktu społecznego, jak i osobistego doświadczenia. Obie kwestionowały stereotypowe role narzucone kobietom oraz ograniczenia wynikające z patriarchalnych struktur. Obie artystki w swojej twórczości podważały ideę jednolitej, spójnej tożsamości, ich prace często pokazywały, że „ja” to to tylko złożona, ale jednak zmienna konstrukcja kulturowa. Słowo pisane odgrywało ważną rolę w twórczości Messager, pojawiało się w instalacjach, haftach i kolażach. Tekst jako zapis poetycki i krytyczny – jako komentarz, manifest lub osobisty zapis towarzyszy także twórczości Izabelli Gustowskiej.
To jest wystawa o tajemnicy, która towarzyszy sztuce, o tajemnicy zamkniętej przez czterdzieści lat koperty, o historii poszukiwania autorki jej zawartości, o inspiracji, jaką przy tworzeniu sztuki jest nowe interpretowanie i odczytywanie wątków twórczości innych kobiet. Izabella Gustowska pisze, że: „Notatnik i wystawa ONA i JA jest zapisem chaosu myśli i też różnorodnej codziennej pracy, ale i krótkich podróży – od lutego do listopada 2025 (to takie 9 miesięcy ). Prawie wszystko, co było inspirujące w tym czasie znalazło w tym projekcie swój ślad”. Wystawa jest zapisem podróży zarówno w czasie i przestrzeni, jak i podróży wewnętrznej. Egzotyczna wyprawa w stronę należącej do archipelagu Galapagos wulkanicznej wyspy Isabel jest pretekstem do przeglądania się w lustrach – tych rzeczywistych i wyimaginowanych – do mnożenia i komplikowania wątków związanych ze sztuką i definiowaniem tożsamości. Artystka pisze w swoim notatniku, że chce „zapętlić nasze demony, nasze cienie, nasze twarze i nasze sobowtóry”. W tej podróży w tajemniczy sposób mieszają się wątki poszukiwania bliźniaczej podwójności z egzotyką południowoamerykańskiej przyrody, wydarzenia w coraz szybciej zmierzającym do katastrofy świecie i narracje bardzo prywatne. Te zapętlenia, fragmentaryczne obrazy, lustrzane odbicia układają się w intermedialną wystawę, w której obraz, dźwięk, obiekty i fotografie tworzą niejednoznaczną, zagadkową narrację, będącą być może, ale nie na pewno fragmentem intymnego dziennika artystki, która chowa się przed nami, zakładając symboliczną maskę.
Wystawie towarzyszy specjalnie wydana z tej okazji książka – notatnik z podróży, kompozycja tekstu i fotografii. Pojawiają się tam odniesienia do codzienności, podróży, wyrywkowe nawiązania do innych stworzonych wcześniej prac, wiersze. To ważny klucz do odczytywania tej wielowarstwowej, złożonej wystawy, w której Izabella Gustowska tworzy swoją kolejną na pół fikcyjną, na pół rzeczywistą opowieść.
kurator: Marek Wasilewski
