Kurator wystawy: Marek Krajewski.
Współpraca: Rafał Drozdowski, Jerzy Kaczmarek

Idea wystawy

Zasiedzenie to słowo, które wywołuje skrajnie różne skojarzenia: przywiązanie do miejsca, ale też skazanie na nie; odwieczność i trwałość, ale również fatalizm i brak wyboru; zakorzenienie, ale też prawnie usankcjonowaną niemożność usunięcia kogoś z zajmowanego przezeń miejsca.

Pojęcie to, choć pojedyncze, doskonale opisuje stosunek Polaków do miejsca ich zamieszkiwania i relacje łączące ich z domem. Zasiedzenie, które pół wieku temu było cenionym kulturowo stosunkiem pomiędzy jednostką, a przestrzenią dziś, w epoce powszechnej mobilności, staje się co najmniej ambiwalentne. Z jednej strony jest głównym powodem wykluczenia, skazuje na prowincjonalizm i zaściankowość, przekształca dom i mieszkanie w twierdzę chroniącą przed zewnętrznym, zmiennym i niezrozumiałym światem, odcina od niego. Z drugiej jednak dom i mieszkanie w Polsce stanowią podstawowy substytut przestrzeni publicznej: to tu objawia się (również innym) jednostkowa unikalność, to tu możliwa jest dyskusja i spotkanie z Innymi, to tu jednostki sprawuje pełną kontrolę, negocjują warunki rozmowy i współżycia.

Wystawa Zasiedzenie jest próbą odpowiedzi na pytanie o konsekwencje skazania na miejsce, w którym żyjemy, o to, jak radzimy sobie z przestrzennym fatalizmem i unieruchomieniem w czasach przepływów, komunikacji i zmiany. Wystawa, która jest zawsze publicznym miejscem, stanie się tym razem polem prezentacji bardzo osobistych, bo artystycznych, refleksji nad przestrzenią prywatną w Polsce, nad tym, w jaki sposób jest ono przekształcana, modyfikowana i wytwarzana przez tych, którzy zostali nad nią skazani, nad jej regułami i estetyką.

Socjologiczny wydźwięk wystawy nie jest przypadkowy. Towarzyszy ona bowiem obradom XII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego Polska w Europie: uwarunkowania i perspektywy i jednym z jej celów jest wytworzenie sytuacji, która ujawnia wzajemne powiązania pomiędzy artystycznymi i naukowymi analizami życia społecznego, podobieństwa zainteresowań i perspektyw postrzegania rzeczywistości twórców i socjologów.

Opis wystawy

Ekspozycję otwiera cykl zdjęć Zofii Rydet, jednej z najważniejszych powojennych fotograficzek. Jest on fragmentem ogromnego projektu realizowanego przez artystkę w latach 1978-1990, zatytułowanego Zapis socjologiczny, który był próbą stworzenia wielowątkowego portretu polskiego społeczeństwa. Fotografie przedstawiające wiejskie gospodynie stojące na progach swoich domów doskonale charakteryzują status przestrzeni prywatnej w Polsce- choć ma ona charakter patriarchalny to jej głównymi bohaterkami są kobiety. To one konstruują dom jako miejsce kulturowe, strzegą go, wyznaczają jego rytm i zasady nim rządzące.

Współczesną kontynuacją dzieła Zofii Rydet jest cykl Plan Anety Grzeszykowskiej i Jana Smagi. Realizowany przez ostatnie dwa lata projekt jest obsesyjnie szczegółowym rejestrem 10 warszawskich mieszkań, fotografowanych z góry, przy pomocy pracochłonnych i wyrafinowanych technik. Zdjęcia przypominające architektoniczne rzuty, pozwalają nam spojrzeć na sposób życia współczesnych Polaków z niedostępnej nam perspektywy, ale nie jest to tylko zabieg estetyczny. Spojrzenie z góry pozwala dostrzec skrajne zróżnicowania społeczne, dyferencjacje stylów życia, upodobań estetycznych, logikę codziennego zmagania się z przestrzenią prywatną, czas odciśnięty w tym, co fizyczne, rolę wypełnianą przez przedmioty i dobra materialne.

Praca Elżbiety Jabłońskiej to z kolei seria zdjęć osób, związanych ze światem artystycznym, kuratorów, wykonanych w ich kuchniach, podczas przyrządzania posiłków. Kuchnia, funkcjonująca zazwyczaj za kulisami, zostaje tu zdefiniowana nie tylko jako serce domu, ale też jako przestrzeń, która ze względu na ten status najbardziej precyzyjnie definiuje kim jesteśmy.

Projekt TV Rooms Daniela Rumiancewa oraz obraz Pawła Susida My tam w Polsce cierpimy od słabej telewizji w ironiczny sposób uświadamiają, iż pod wpływem ekspansji mass-mediów przestrzeń prywatna ulega korozji i staje dziś przede wszystkim miejscem, w którym kontaktujemy się z zewnętrznym światem. Zmedializowany dom, choć wypełniany codziennie przekazami z całego świata, okazuje się być jednak pusty i chłodny, pozbawiony życia.

Obraz Łukasza Korolkiewicza Zbawienna nicość oraz Euro Zbigniewa Rogalskiego demonstrują z kolei przenicowanie domu przez aktualne wydarzenia polityczne i gospodarcze. Namalowana w czasie stanu wojennego Zbawienna nicość przepełniona jest atmosferą rezygnacji, apatii i wycofania charakterystycznej dla tego okresu. Euro z kolei ujawnia karkołomne próby bycia pełnoprawnymi obywatelami zjednoczonej Europy, w metaforycznej i skrótowej formie przedstawia powszechnie praktykowaną drogę na skróty, podejmowaną dla uzyskania tego statusu.

Cykl fotografii Jakuba Adamka Zasiedzenie to 25 zdjęć, których autor wciela się w role osób, codziennie spotykanych w jego najbliższym otoczeniu, ale które tutaj ulegają dekontekstualizacji zajmując nietypowe dla nich miejsca. Spotykani przez nas codziennie, ciągle ci sami ludzie stają się do siebie tak podobni i tak doskonale wymienialni, że zlewają się w jedną postać doskonale anonimowego sąsiada. Bliskość przestrzenna, zwłaszcza ta z osiedlowych bloków, nie rodzi według Adamka więzi, ale zobojętnienie.

Cykl zdjęć Szymona Rogińskiego Polska 2004 prezentuje nocne zdjęcia prowincji. Przydrożne bary, małomiasteczkowe domy, płoty i zniszczone szosy okazują się piękne i nostalgiczne, ale też emanują atmosferą zapomnienia, pustki i porzucenia, stają się znakami miejsc na końcu świata.

Mariusz Forecki w swoich fotografiach poszukuje przede wszystkim substytutów wspólnoty, której symbolem był kiedyś dom. Odnajduje je podczas piwnych biesiad, festiwali techno, i przedwyborczych festynów. Więź społeczna nie jest więc dziś naturalną i spontaniczną konsekwencją przywiązania i uczuć, ale zostaje profesjonalnie wytworzona przez korporacje i polityków. Zdjęcia na pierwszy rzut oka radosne, tryskające euforią i kolorami, emanują też smutkiem i poczuciem utraty.

Kolekcja zdjęć 20-30 letnich samochodów fotografowanych na polskich ulicach przez Jacka Chmielewskiego nawiązuje w swojej wymowie do cyklu Foreckiego. Pogruchotane, zniszczone używane samochody są nie tylko symbolem poziomu życia Polaków, ale też dramatycznych prób bycia takim samym, jak uprzywilejowani. Samochód, podobnie jak kiedyś dom, jest wizytówką swego właściciela, określa jego status, pozycję i tożsamość. Na zdjęciach Chmielewskiego kontuje jednak przede wszystkim ubóstwo i wykluczenie.

Wystawę zamyka realizacja Rafała Bujnowskiego Obrazy do mieszkania. Pięć olejnych obrazów stworzonych jako dekoracja polskich mieszkań, zostało dodatkowo sfotografowanych w pokazowych pokojach IKEI. Sklep ten, będący symbolem aspiracji polskiej klasy średniej, sprzedaje meble doskonale zaprojektowane, ale też anonimowe i kosmopolityczne, pozbawione całkowicie emocji, których dostarcza nam tradycyjny, wysoce spersonalizowany dom. Ciężaru tej sterylności nie unosi nawet sztuka- staje się równie jak meble IKEI powtarzalna i anonimowa. Bujnowski zdaje się więc mówić, że dom przestał być nasz, bo choć nadal jest miejscem życia rodzinnego, to jego rekwizyty są już z innego świata- profesjonalnego i skomercjalizowanego.

Wydarzenia w trakcie trwania wystawy

1. Socjologia wizualna, grupa robocza w ramach XII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego Polska w Europie: uwarunkowania i perspektywy zaprasza w dniu 16.09.04, w godzinach 15.30-19.15 do udziału w swoich obradach. Referaty wygłoszą następujące osoby: Jerzy Kaczmarek, Wiesław Godzic, Rafał Drozdowski, Justyna Szulich-Kałuża, Krzysztof Olechnicki, Marek Troszyński, Hubert Czachowski, Mariusz Palak, Małgorzata i Tomasz Herudzińscy. (Wstęp wolny)
2. 17.09.04, w godzinach 15.30-19.15 zapraszamy na pokaz socjologicznych filmów i prezentacji wizualnych stworzonych w Pracowni Socjologii Wizualnej UAM, w Pracowni Antropologii Wizualnej UAM oraz w Instytucie Socjologii UMK.

Kontakt i dodatkowe informacje : Marek Krajewski, 501-946-668, krajew@icpnet.pl