Informacje o wystawie
Józef Szajna, ur. 1992 w Rzeszowie, w czasie II wojny członek ruchu oporu i więzień obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Studiował w krakowskiej ASP, dyplom z grafiki otrzymując w 1952, zaś dyplom ze scenografii w 1953. W l. 1954-65 był pracownikiem naukowo-dydaktycznym ASP w Krakowie, w 1972 r. został profesorem warszawskiej ASP. W l.50. i 60. zajmował się scenografią, pracował też jako dyrektor i kierownik artystyczny Teatru Ludowego w Nowej Hucie. W l. 1971-82 związany z Teatrem Klasycznym w Warszawie, który przekształcił w Centrum Sztuki Teatr-Galerię. Na wystawie prezentowane są wszystkie dziedziny działalności artystycznej Szajny jako malarza, grafika, scenografa, reżysera i teoretyka teatru.
Teatr niezwykły Józefa Szajny – recenzja Zdzisława Beryta
Gazeta Poznańska 17/07/1992
Józef Szajna artysta, malarz, grafik, scenograf, rezyser, autor scenariuszy, teoretyk teatru. Człowiek renesansowy. Nagradzany na licznych międzynarodowych wystawach plastycznych i festiwalach teatralnych. Nagrody i medale w Pradze, Warszawie, Monachium a ponadto wyróżnienia w Sao Paulo (Brazylia) i Wenecji, gdzie w 1990 jako jedyny Polak reprezentował nasz kraj. Miał 50 wystaw indywidualnych w Europie, Izraelu, Meksyku, gdzie obok USA wystawił swe autorskie spektakle teatralne Replika i Dante.
Podaję, zresztą w maksymalnie skondensowanym, niekompletnym skrócie najważniejsze szczegóły z jego artystycznej biografii. Bo Józef Szajna w Poznaniu znany jest jedynie z relacji z drugiej ręki. Nigdy nie gościł tu 7. żadnym ze swoich głośnych spektakli, nigdy nie wystawiał. Dlatego trwająca w Galerii Biura Wystaw Artystycznych Arsenał na poznańskim Starym Rynku prezentacja, jako pierwsza, warta jest szczególnej uwagi.
Swoje artystyczne credo Józef Szajna sformułował tak oto: Życie zmieniam w obraz – sztuka jest uzmysłowieniem tego, co w nas samych wymaga wyzwolenia. Jest też samoobroną przed bezbronnym poddaniem się.
Sądzę, że myśl zawarta zwłaszcza w drugim zdaniu zrodziła się u artysty pod wpływem jego biografii: jako członek ruchu oporu był więźniem obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Auschwitz to był mój pierwszy uniwersytet życia – powiedział na spotkaniu z dziennikarzami. I z refleksji poobozowych zrodziła się głośna Replika, rzecz o agonii naszego czasu i o optymizmie. Chociaż, dodał Szajna z niejaką przekorą, Beckett nie był w obozie, a Dante w piekle…
Potem powiedział jeszcze znaczące zdanie: Sztuka ociera się o zaświaty. Ja mam ułatwione zadanie, bo otarłem się o absolut. Teraz penetruję człowieka.
Jego nieustanna walka ze zniewoleniem, ale także klaustrofobia, to także poobozowe remanenty…
W pierwszej, dolnej sali Arsenału Józef Szajna zgromadził swoje malarstwo, swe grafiki i collage. Sygnalizuje w nich swoje zmagania, obsesje, kompleksy ale także próby wyjścia z zaklętego kręgu przeszłości. Jeżeli przedstawia ludzkie ułomności, zniszczenia to dlatego, że chce oddać prawdę. A ta jest pięknem.
Wchodząc na piętro wnikamy w teatr Szajny. Prezentowane tam instalacje grały w jego sztukach, ale tutaj wiodą jakby nowy, własny żywot dzieła sztuki. Dziwnej, niepokojącej, drażniącej prowokującej. Bo Szajna od początku był nie tylko scenografem (ubierającym czy też rozbierającym aktorów i aktorki), ale najpierw współreżyserem, a potem już samodzielnym, integralnym twórcą swoich spektakli. Plastykę uczynił częścią składową swego teatru, bo teatr to synteza wszystkich sztuk.
Wreszcie w trzeciej, ostatniej sali możemy dowiedzieć się, jakie były owe słynne spektakle Szajny, ze zdjęć od Teatru Ludowego w Nowej Hucie do warszawskiego Teatru Studio, którym kierował do marca 1982 roku.
Bogactwo inwencji i dokonań Józefa Szajny mogłoby obdzielić i to sowicie kilku artystów. Dobrze, że możemy zapoznać się z jego wyborem. Czy są to rzeczy najlepsze? – zapytaliśmy. Może te już klasyczne, najklasyczniejsze, ale także takie, które mi wyszły i takie, które niestety, nie usłyszeliśmy. Nie wybierałem, dlatego sądzę, że są na pewno także rzeczy i dzieła ciekawsze powiedział Józef Szajna na pożegnanie. I melancholijnie dorzucił pytanie: Co zrobić z moją sztuką? Utrwalony na taśmach video spektakl jest tylko ożywioną fotografią, która wszak nigdy nie będzie mogła oddać niepowtarzalnej jego atmosfery, owego napięcia, jakie wytwarza się pomiędzy aktorami a widzami. Rekwizyty stawać się będą obiektami coraz bardziej starzejącej się awangardy. Więc może już tylko obrazy, grafiki, collage pozostaną?
