Kurator: Jadwiga Siatka

Ideą wystawy Jerzego Kaliny jest przywołanie, niegdyś niezwykle cenionych, wyrażających i kształtujących postawę patriotyczną, prac Jerzego Kaliny z okresu przeobrażenia ustrojowego (koniec lat 80. i początek 90.), a także nowszych, ale odnoszących się do wspomnianego czasu oraz przypomnienie osoby wszechstronnego, zasłużonego i niepowtarzalnego (dziś niestety zapomnianego i marginalizowanego) twórcy, który jako jeden z pierwszych w Polsce tworzył akcje artystyczne o społecznej i politycznej wymowie.

Mimo, że powstałe blisko 30 lat temu, realizacje po dziś dzień nie straciły na aktualności. Prace Jerzego Kaliny poza, ważnym, acz nie jedynym, znaczeniem politycznym, mogą zostać odczytane na wiele różnych sposobów, co świadczy o ich ponadczasowości, autentyczności i geniuszu twórcy. „Przestrzenie intencjonalne, które tworzy z tych zwyczajnych przedmiotów, są powszechnie zrozumiałe dla większości ludzi. Dzięki temu artysta ma gwarancję aktywnego uczestnictwa tych, do których kieruje swoje posłanie. Inspirowany przez sprawy i problemy ważne dla społeczeństwa narodu, proponuje sztukę zaangażowaną w polską rzeczywistość, nie pozbawioną jednak cech uniwersalnych” – pisał w 1991 r. krytyk i historyk sztuki, Mariusz Hermansdorfer („Przestrzenie intencjonalne” [w:] „Jerzy Kalina. Przejście przez Morze Czerwone. Upadek Gigantów”, 1992).

JERZY KALINA

Rzeźbiarz, scenograf teatralny i filmowy, twórca instalacji, akcji, filmów animowanych i dokumentalnych, widowisk teatralnych, jeden z pierwszych performerów w Polsce.

Urodził się w 1944 r. w Garwolinie. Jest absolwentem Liceum Technik Plastycznych w Tarnowie oraz wydziału malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (dyplom w 1971 r. w pracowni prof. Stefana Gierowskiego). Od dyplomu uwagę skupia na akcjach i instalacjach. Organizował je zazwyczaj w centralnych, ruchliwych punktach miasta.

Współpraca w latach 1971 – 1975 z cenionymi galeriami Sigma oraz Repassage pozwoliła twórcy na urzeczywistnienie idei nawiązania bezpośredniego kontaktu z widzem, wtopienia go, wprowadzenia w kreowaną przestrzeń.

W wigilijny wieczór 1972 roku otworzył Galerię Repassage dla przypadkowych gości, w podziemnym przejściu Krakowskiego Przedmieścia.

Przeprowadził akcję mającą unaocznić dystans dzielący Uniwersytet Warszawski i Akademię Sztuk Pięknych. Innym razem skrępowany linami w przestrzeni Placu Zwycięstwa zaskoczył obserwujących go przechodniów – 1971 r.

Symbolami szarzyzny lat siedemdziesiątych stała się rzeźba interwencyjna – „Dyplom Anonima” z 1971 r. oraz „pomnik” anonimowego przechodnia „Przejście”, który z 12 na 13 XII 1977 r. zagłębił się na krótko w chodnik u zbiegu ulic Świętokrzyskiej i Mazowieckiej w Warszawie. Został on wyróżniony Nagrodą Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida za wydarzenie roku 1977.

Kalina sięgał często po przedmioty adoptowane, codziennego użytku nobilitując je do rangi sztuki – artefaktu, więził w gablotach żywych ludzi charakteryzując ich na wzór manekinów (Hiperrealizm, Galeria Współczesna, 1974).

W sposób przewrotny i zaskakujący wtapiał w realne otoczenie swoje rzeźby.

Jerzy Kalina od 55 lat jest wierny zasadniczej idei uprawianej przez siebie sztuki – ciągłemu poszukiwaniu, ostrej prowokacji, ekspresji społecznej, politycznej, religijnej i osobistemu wyznaniu.

Jest autorem oprawy wizualnej pogrzebu ks. Jerzego Popiełuszki, jak i jego grobowca uhonorowanego nagrodą im. św. Brata Alberta w 1986 r. Jest także  głównym projektantem trzech ołtarzy papieskich w Warszawie w 1984, 1991 i 1999 roku.

W 1988 r. Na potrzeby kolekcji rzeźby współczesnej w Seulu powstaje „Bon Voyage”.

W latach 1992 – 1995 projektuje kaplice w Belwederze i Pałacu Prezydenckim.

W 2005 r. powstaje we Wrocławiu trwała rzeźba anonimowego przechodnia „Przejście 1977 – 2005” na ulicy Świdnickiej.

Powstałe wcześniej, ważniejsze realizacje efemeryczne to:

Rytualna akcja „Wieczerza Wigilijna”, Galeria Repassage, Warszawa, 1972 r.

Instalacja „Obchód – Oddział Specjalny, Piktogramy Żyjące”, BWA, Wrocław, 1974 r.

W latach osiemdziesiątych aktywnie uczestniczy w ruchu niezależnej kultury stanu wojennego.

Za swą postawę otrzymuje doroczną nagrodę Podziemnej Solidarności ’84, Złotą Odznakę Związku Polskich Artystów Plastyków, Kolejne ważne fakty artystyczne: „Ostatnia Wieczerza – Znak Krzyża”, Warszawa, 1983r. „Pojazd Betlejemski”, Warszawa, 1984 r. „Trzepanie Malarstwa – Pigmentowe Pasiaki”, Warszawa, 1989 r. „Katedra”, Londyn, 1991 r.

Od 1995 roku cykl akcji plenerowych „Żary i Popioły” m. in. w Międzyzdrojach, Warszawie, Krakowie, Wilnie.

Efemeryczny twórca prezentuje swoje prace za granicą – w Czechosłowacji, Portugalii, Japonii, Hiszpanii, Anglii, Szkocji, Francji, Niemczech, Szwecji, USA, Rosji, na Litwie i Ukrainie.

Od 1973 r. współpracuje za Studiem Miniatur Filmowych, gdzie powstają jego animowane filmy autorskie wielokrotnie nagradzane w kraju i zagranicą takie jak:

„W trawie” – 1974 r., „Muszla” – 1975 r., „Ludwik” – 1976 r., „Solo na ugorze” – 1981 r., czy „Szychta” z 1988 r., które na stałe weszły do historii polskiej animacji.

W 2005 i 2008 r. powstają długometrażowe filmy animowane „Vivat academia, vivant professores 1904 – 2004” oraz „W labiryncie Studia Miniatur”.

W dokumentalnym Studio „WIR” reżyseruje film „Tama” (1991r.), „Pole karne” (1994r.), „Jan Peszek w roli głównej” (1998r.), „Jerzy Grzegorzewski. Skrywanaobecność” (2003r.).

Film pt. „Prorok w Teatrze” (2004r.) o reżyserze Krystianie Lupie powstał w Eureka – Media.

Znaczącą część twórczości poświęca teatrowi. Jako scenograf współpracował z Ireną Jun, Izabellą Cywińską, Jerzym Grzegorzewskim, Bogdanem Cioskiem, Janem Peszkiem, Olgierdem Łukaszewiczem, Szymonem Szurmiejem, Kazimierzem Kutzem, Henrykiem Baranowskim, Marcinem Sławińskim.

Współpracował z Teatrem Narodowym, Studio, Ateneum w Warszawie, Teatrem Starym, Teatrem Groteska w Krakowie, Śląskim w Katowicach, Nowym w Zabrzu, Polskim we Wrocławiu, Współczesnym w Szczecinie.

W 1989 r. w Teatrze Studio J. Kalina debiutuje autorskim spektaklem narracji plastycznej pt. „Pielgrzymi i Tułacze” z muzyką Jana A. P. Kaczmarka.

Spektakl zdobywa widzów polskich i zagranicznych w takich miastach jak: Mülheim an der Ruhr, Monachium, Arnhem, Jerozolima, Melbourne, Singapur, Tajpej na Tajwanie, Mito w Japonii.

Ważniejsze realizacje i wyróżnienia z ostatnich lat:

• „Rzeka pamięci” – 60 rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz – Birkenau. 800 m płonących torów od Bramy Śmierci do Międzynarodowego Pomnika Ofiar Obozu. Obóz koncentracyjny Auschwitz – Birkenau, 2005 r.;
• „Lekcja pancernych” – instalacja (dł. 70m szer. 15m), Plac Wolności, Poznań, 2006 r.;
• „Lacrimosa”, instalacja przed Pomnikiem Bohaterów Getta, zdjęcia zatopione w lodzie, Warszawa, 2008 r.;
• „Nekroteka”, instalacja, akcja artystyczna pt. „Powstanie sztuki”, Radom 2006/2008 r.;
• „Próżna 14”, instalacja, Warszawa, 2008 r.;
• „Strumień pamięci”, akcja uliczna, Radom, 17 IX 2008 r.;
• „Strumień pamięci” – powtórzenie, Krakowskie Przedmieście, Warszawa, 1 VIII 2009 r.;
• „Strumień pamięci” – powtórzenie, Akropol, Ateny, X 2009 r.;
• „Sen o białej Mariannie”, instalacja, Berlin, 2009 r.;
• „Kunst macht frei”, akcja, Berlin, 2009 r.;
• Po wygranym konkursie, realizacja w 2011 r. pomnika rotmistrza Witolda Pileckiego we Wrocławiu;
• „Odchodzimy!”, instalacja na pl. Wielkiej Armii Napoleona u stóp Wawelu, Kraków 10.04.2015 r.;
• „Wieszcz za kominem”, akcja, piec ks. Jana Twardowskiego na terenie Parafii pw. Bł. Edwarda Detkensa w Lesie Bielańskim, Warszawa 06.2015 r.;
• Narracja plastyczna Muzeum Katyńskiego w Warszawie 2010 – 2015 r.;
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski nadany w 2007 r.;
• Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, Warszawa 2005 r.;
• Srebrny Medal Zasłużony Kulturze – „Gloria Artis” przyznany za osiągnięcia artystyczne w dziedzinie filmu animowanego i dokumentalnego, Warszawa 2008 r.;
• Medal Błogosławionego ks. Jerzego Popiełuszki, Warszawa 2010 r.;
• Nagroda im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, Kongres Polska Wielki Projekt, Warszawa 2013 r.;
• Medal  Ogólnopolskiego Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939r.” „Invictus Gloria”, Warszawa 2015 r.

fot. Anna Beata Bohdziewicz, Praga 1990 (fot. z archiwum artysty)